Annemarie Jorritsma gooide vorige week een knuppel in het hoenderhok van het maatschappelijk debat rond vluchtelingen. Media zouden volgens haar nodeloos de angst en onzekerheid in de samenleving voeden. Tom-Jan Meeus raakte vervolgens in NRC-Weekend een vergelijkbaar punt. Volgens hem raakt het debat steeds verder verziekt door hysterie, polarisatie en nepdeskundigheid. In dat licht verhaalt hij over de verademing die hij voelde bij het horen van een gezaghebbend oud-professional als Nordholt.
Het is inderdaad verbijsterend te zien hoe de berichtgeving rond migratie en terrorisme nogal eens de trekken vertoont van een op hol geslagen flipperkast. Dat is niet alleen de media aan te rekenen: rustig, moreel leiderschap op landelijk niveau zou tegenwicht kunnen bieden. Maar daar gaapt op dat vlak slechts een groot gat. Iets dat het nog eens onbegrijpelijker maakt dat – zoals Meeus ook aangeeft – politiek en bestuur het niet op kunnen brengen om gezaghebbende professionals dan wat meer ruimte te geven. Uit onderzoek weten we immers dat die bij het publiek op dit moment een vertrouwensscore hebben die het dubbele is van die van politiek en bestuur.
Zaterdag viel echter nog een ander voorbeeld te zien van de manier waarop de berichtgeving onveiligheidsgevoelens aanjaagt. “Nederlandse vrouwen voelen zich minder veilig na ‘Keulen’”, zo kopten diverse kranten. Dit op basis van een ‘representatief’ onderzoek van het AD onder Nederlandse vrouwen. 40% van hen zou zich na ‘Keulen’ minder veilig voelen op straat, 34% zou zich meer zorgen maken om slachtoffer te worden van seksuele intimidatie. Bijna net zoveel vrouwen zouden nu minder vaak alleen over straat gaan.
Nu wil ik wil best geloven dat ‘Keulen’ effect heeft op het veiligheidsgevoel van vrouwen. Niet alleen op vrouwen trouwens. De gebeurtenissen in Keulen hebben immers in de hele samenleving een open zenuw geraakt. Angsten waaraan sommigen wellicht liever niet wilden toegeven werden toch bewaarheid. Dat hakt er in. Want wat en wie hebben we eigenlijk binnengehaald? En wat kunnen we daar nog meer van verwachten?
Maar het valt te betwijfelen of dit onderzoek nu een goede weergave is van wat er onder Nederlandse vrouwen leeft. En daarmee een zinnige bijdrage vormt aan het debat. We weten immers allang dat dit soort onderzoeken – op zo’n moment – vooral iets heel anders meten dan wat er onder vrouwen speelt. Namelijk de aard en de omvang van de media-aandacht. Je meet dus gewoon wat je eerst hebt gezaaid. Het vervelende is dat zo’n onderzoek vervolgens wel een eigen doorwerking heeft. De boodschap dat ánderen zich onveilig voelen werkt ongemerkt als ‘sociaal voorbeeld’. Een voorbeeld dat doet volgen. Als anderen zich onveilig voelen, moet ik dat dan ook niet? Dat gaat heel onbewust, maar wel zeker. Percepties van onveiligheid nemen daardoor juist toe. Dat maakt de berichtgeving over het onderzoek niet zozeer een beschrijver, maar een aanjager van gevoelens van onveiligheid. Onderzoek als selffulfilling prophecy. Al vaak beschreven, maar we tuinen er steeds weer in…..
Een korte versie van dit blog verscheen vandaag in Opinie & Debat van NRC Weekend.
