Ik heb mijzelf in deze maanden thuis opgesloten om – eindelijk – de laatste hand te leggen aan mijn proefschrift. Niets kan mij storen. Of beter……bijna niets. Ik verdiep me immers in veiligheidsbeleving. In publieke percepties van veiligheid. Daarom kan ik de laatste jaren de Nederlandse jaarwisseling niet aan me voorbij laten gaan. En zeker niet de discussies daarover. Want hoewel deze lijken te gaan over wat er werkelijk gebeurt (‘objectieve veiligheid’), is het één grote mengelmoes van percepties van wat er gebeurt. Met verschillende frames en betekenisgeving, vaak ingegeven door electorale, institutionele, commerciële en private belangen. Subjectieve veiligheid in optima forma.
De beeldenstrijd die zich daarbij de afgelopen jaren ontwikkeld heeft is dit jaar tot een nieuw hoogtepunt (en mogelijk zelfs kantelpunt) gekomen. In die strijd wordt kwistig gestrooid met ogenschijnlijk solide cijfers die bij nadere beschouwing drijfzand blijken zijn. Met tranentrekkende anecdoten die bij enige verdieping ook heel anders kunnen worden uitgelegd. Wordt er gepleit voor maatregelen die weliswaar flink en stoer klinken, maar die door elke eerstejaars student criminologie als niet werkzaam naar de prullenmand zouden worden verwezen. Of wordt er gewaarschuwd voor averechtse effecten, die bij enige verdieping elke fundering missen.
Morgen (10-1) komt de politie met cijfers over de laatste jaarwisseling naar buiten. Dan zal het debat wel weer oplaaien, de beeldenstrijd zich voortzetten. Als tegenwicht daartegen hier wat cijfers die de ontwikkeling in breder perspectief kunnen plaatsen. En wat theoretische inzichten die wellicht anders doen kijken naar wat er gebeurt.
Nieuwjaarsnacht 2020: autobrand op Scheveningen (eigen foto)
Geweld tegen hulpverleners
In het politiek-maatschappelijke debat vormt het geweld tegen hulpverleners een belangrijke steen des aanstoots. Dat zou volgens de politie ook dit jaar weer gestegen zijn. Cijfers daarover werden tot op heden niet genoemd. Niet onverstandig. Vorig jaar stelde de politie immers na de jaarwisseling dat het geweld tegen politie was verdubbeld. Daar bleef enige weken later weinig van over: het geweld bleek wel iéts toegenomen, maar lang niet zo sterk als de politie ons eerst deed geloven. Door de jaren heen bleek de GTPA-administratie niet zo solide als je zou willen en waren nogal eens grote correcties nodig.
Wie de ontwikkeling van zowel geweld tegen politiemensen áls tegen andere hulpverleners over meerdere jaren bekijkt ziet in de (gecorrigeerde) politieregistraties vooralsnog een daling in plaats van een stijging. De politie brengt daar vaak tegenin dat maar een beperkt deel van de incidenten wordt geregistreerd. Dat is zeker zo. Maar dat zou de trend niet hoeven te beinvloeden. Nog sterker: naarmate er meer over het belang van dit soort incidenten wordt gesproken, zullen agenten sneller gaan registreren. Waardoor het geregistreerde geweld alleen maar sneller zou moeten stijgen. Dit jaar speelt dat nog eens extra, nu de politie het registreren aanzienlijk heeft vergemakkelijkt: het kon dit jaar voor het eerst ook mobiel gebeuren. Als de politie dit jaar meer geweld tegen politie of hulpverleners ‘meet’ hoeft dat dus niet te verbazen. Het kan echter net zo goed het effect zijn van de verandering in de registratie als van een daadwerkelijke toename in de praktijk. In het kader van de beïnvloeding van het politiek-maatschappelijke debat zal de politie daar vast niet wakker van liggen. Maar wie wérkelijk wil weten hoe het zit tast dus in het duister.
Vuurwerkverkoop
Ook vuurwerk is dit jaar een belangrijke steen des aanstoots. Het draagvlak voor het afsteken van vuurwerk zou de laatste jaren onder het publiek afnemen. Opvallend is echter dat de hoeveelheid verkocht vuurwerk vanaf de jaarwisseling 2014/15 weer gestaag toeneemt. Althans, wanneer we afgaan op de ramingen van de vuurwerkbranche (de Belangenvereniging Pyrotechniek Nederland). Kan het zijn dat we hier het effect zien van de weer aantrekkende economie?
Schade volgens de verzekeraars
Al jaren komt het Verbond van Verzekeraars kort na de jaarwisseling met een raming van de ontstane schade, later gevolgd met een definitiever bedrag. In de grafiek de schadeontwikkeling over de periode 2007-2020. De laatste jaren lijkt – met de toenemende vuurwerkverkoop? – de schade weer wat toe te nemen, over de gehele periode is sprake van een aanzienlijke afname. Die wordt nog groter wanneer gecorrigeerd wordt voor inflatie.
Vuurwerkslachtoffers
Al jaren brengt Veiligheid.nl het aantal vuurwerkslachtoffers in kaart dat bij de jaarwisseling behandeld werd op de afdeling Spoedeisende Eerste Hulp (SEH) van ziekenhuizen. Dat aantal toont al jaren een gestage daling. Sinds kort wordt ook een raming gemaakt van het aantal (meest lichtere) slachtoffers dat voor behandeling naar een Huisartsenposten (HAP) gaat. Die (ruwere) raming vertoont echter een stijging. Daarmee wordt het lastig een betrouwbaar beeld van het aantal vuurwerkslachtoffers te maken: het is immers niet onwaarschijnlijk dat de daling op de SEH’s mede verklaard wordt door een ‘verplaatsing’ naar de HAP’s. Maar het is ook denkbaar dat de introductie van de HAP’s geleid heeft tot aanmelding van (lichte) slachtoffers die anders niet aangemeld werden. Wie het weet mag het zeggen….
Meldingen brandweer
Dit jaar mengde ook de voorzitter van Brandweer Nederland, Stephan Wevers, zich nadrukkelijk in het debat. Hij gaf aan dat het aantal meldingen voor de brandweer dit jaar voor het tweede opeenvolgende jaar was toegenomen. In bijgaande grafiek de ontwikkeling van het aantal alarmeringen van de brandweer naar opgave van Brandweer Nederland én op basis van een analyse die het CBS op verzoek van het ministerie van Justitie & Veiligheid onlangs verzorgde. Het opvallende ‘dal’ in 2017/18 laat zich verklaren uit het uitzonderlijk slechte weer tijdens deze jaarwisseling. Dat het aantal meldingen bij het betere weer in de jaren daarna dus weer toeneemt hoeft niet te verbazen. Alles bij elkaar is over de (zes) jaarwisselingen echter nog steeds sprake van een (lichte) daling.
De politiecijfers: nog even wachten
Zoals gezegd: morgen (of wellicht maandag) volgen de politiecijfers over de afgelopen jaarwisseling. Met het aantal incidenten, aangiften, geweld tegen politiemensen en hulpverleners. Omdat – zie boven – te verwachten is dat het geregistreerde aantal incidenten van geweld tegen politiemensen toeneemt zal er wel weer een ware mediastorm ontstaan. Als feitelijk tegenwicht daartegen dan nog maar even het beeld van de ontwikkeling van de belangrijkste (politie)cijfers over de jaarwisselingen die aan de laatste jaarwisseling vooraf gingen. Daaruit blijkt een overall dalende trend, met vorig jaar alleen een beperkte stijging van het aantal incidenten (en GTPA-incidenten).
Opvallend: in de afgelopen jaren liep vooral het aantal aanhoudingen terug
In de afgelopen dagen vielen nogal wat pleidooien te horen voor stevig optreden en bikkelharde handhaving. Voor de voorstanders daarvan heeft de voorgaande grafiek nog een verrassing in petto: het is immers het aantal aanhoudingen door de politie die sinds de jaarwisseling van 2013/4 de grootste teruggang vertoont. Terwijl het aantal incidenten tussen 2013/14 met bijna 30% terugliep, verminderde het aantal aanhoudingen met 54%. Bij de vorige jaarwisseling bleef dat aantal aanhoudingen ook zakken, terwijl toen het aantal incidenten weer wat toenam. Een eerste signaal wellicht van wat in het najaar van 2019 voor iedereen duidelijk werd: dat de politie aan alle kanten overvraagd wordt? En dan willen we de politie in de toekomst met nog meer jaarwisselingshandhaving opzadelen?
Verschuivende meetlat?
Zoals gezegd, het wachten is nog even op de definitieve politiecijfers om een completer beeld van de laatste jaarwisseling te kunnen vormen. Maar alle cijfers waar we tot nu toe over beschikken wijzen niét op een zodanig structurele en substantiële verergering van de jaarwisselingsproblematiek dat dié de toon en richting van het huidige debat kunnen verklaren. Integendeel, door de jaren heen wijzen de meeste indicatoren juist grosso modo op een vermindering van de problematiek. Zou het daarom kunnen zijn dat het vooral onze ‘meetlat’ is die is veranderd?. Dat er niet zozeer sprake is van een verandering in crime, maar vooral in de perceived seriousness of crime, zoals dat in de criminologie wel wordt genoemd?
Reference drift, oftewel ‘de verschuivende meetlat’. Uit Eysink Smeets, 2007
Als de verandering van onze meetlat sneller gaat dan de verandering van de problematiek, ervaren we zelfs bij een dalend criminaliteitsprobleem een verergering. Zoals een tafel hoger lijkt te worden naarmate we meer door de knieën gaan. Is dat erg? Nee, waarom zou het. Als we het een maar niet met het ander verwarren. En als we het publiek geen knollen voor citroenen gaan verkopen, door te zeggen dat de problematiek zélf steeds erger wordt. Als we ook maar beseffen dat de meetlat niet bij iedereen tegelijkertijd verschuift. Dat dat wat tijd nodig heeft. En dat wanneer je dat tóch probeert te forceren je soms heftige reacties kunt verwachten. Wat dat aangaat zie ik een grote overeenkomst met die andere feestdag in december: Sinterklaas. Onze gedachten over Zwarte Piet zijn sinds een paar jaar onafwendbaar aan het schuiven. En zoals dat met innovaties gaat: daar gaat bij de ene groep sneller in dan de andere. Het is de early versus de late majority. Of de avant-garde versus de laggards. Laten we de discussie over het vuurwerk en de jaarwisseling dus maar zien als de nieuwe Zwarte Piet. En ons afvragen hoe we die op een voor iedereen acceptabele manier tot roetveeg weten om te vormen.
De discussie kent ook een nadrukkelijke politieke dimensie. Een glimp hiervan scheen al door op de voorpagina’s van de kranten meteen na de jaarwisseling. Law and orderkrant De Telegraaf heeft niets over het algemene verloop van de jaarwisseling, de Volkskrant opent juist groot daarmee en zinspeelt op een vuurwerkverbod. Politieke stellingnamen na de jaarwisseling vertonen een vergelijkbaar, – je zou zeggen bijna paradoxaal – beeld: ‘law and orderpartijen’ (zoals VVD, FvD, PVV) willen vooralsnog aan een vuurwerkverbod de handen niet branden, ‘linkse’ partijen zoeken hierin juist de oplossing.
In deze column werden op 10-1-20 om 09.30 enkele kleine redactionele onvolkomenheden gecorrigeerd. Daarnaast werd – voor een betere herkenbaarheid op sociale media – de foto’s van de jaarwisseling en van de kranten toegevoegd.
