Onlangs presenteerde ik op het jaarlijkse overleg van ministers van J&V, VNG en burgemeesters het essay Onrust Begrijpen begint bij anders kijken. Een essay dat ik schreef voor het Interdepartementaal Programma Maatschappelijke Onrust en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid. Daarin laat ik zien hoe de toenemende maatschappelijke onrust begrepen kan worden uit de ontwikkeling van angsten, onzekerheden, frustratie en stress in de afgelopen jaren in de samenleving. En langs welke vaste patronen en processen dat verloopt.
In het essay schets ik ook hoe de publieke zorgen deze eeuw fundamenteel zijn veranderd. We worden geconfronteerd met wezenlijk andere dreigingen dan voorheen. De opkomst van social media én de negatievere stemming in de samenleving maakt dat wij die dreigingen ook door een andere ‘lens’ zijn gaan bezien. Tot slot gingen burgers van ‘hun’ overheid minder bescherming, meer dreiging en zelfs een ethisch tekort ervaren. In die ontwikkelingen vormt het jaar 2014 een opvallend kantelpunt. Waardoor de samenleving van ná 2014 niet meer begrepen kan worden vanuit het denken van vóór die tijd.
Wil je als vertegenwoordiger van de (landelijke) overheid onrust maatschappelijke onrust snappen én voor zijn, dan zal je door een andere bril naar de samenleving moeten gaan kijken, zo betoog ik in het essay. Minder technisch, minder bestuurskundig, maar met meer veel aandacht voor psychologische processen. En met enige zelfreflectie als gezonde start. In het essay schets ik hoe en waarom.
De inkt van het essay was overigens nog niet droog – en de presentaties waren nog niet gegeven – of Rusland viel de Oekraïne binnen. Van de ene op de andere dag waren we niet meer in de ban van de pandemie, maar in de ban van oorlog. En éven leken de eerdere onrust en eerdere tegenstellingen als sneeuw voor de zon verdwenen.
Laat je daardoor niet op het verkeerde been zetten. Aan het begin van elke nieuwe crisis kennen we eerst het ‘solidariteitsplateau’ waarin een gevoel van eendracht, solidariteit en sociale cohesie al het andere verdringt. Dat is echter onderdeel van dezelfde veiligheidspsychologische processen die even later ook weer tot maatschappelijke onrust (kunnen) leiden. De inleiding van het essay moge dan wellicht nog gaan over de Covid-pandemie, de rest heeft niets aan actualiteit ingeboet. Integendeel.
Het essay is overigens een eerste populairwetenschappelijke vertaling van het proefschrift waarop ik eind vorig jaar promoveerde: Fear Drop and Fear Change. Perceptions of security in the 21st century: their formation, trends and impact in society. Aan die mijlpaal zelf besteedde ik nog geen aandacht: meedenken, schrijven en spreken over de actuele maatschappelijke onrust leek mij even belangrijker. Maar uitstel is geenszins afstel: meer informatie over mijn promotie volgt snel.
