Meer veiligheid…..dat heb je zelf in de hand, zo pepert de rijksoverheid ons de laatste tijd tot irriterends toe in. Een boodschap waar op zich weinig mis mee is. Maar zouden de gezagsdragers van diezelfde overheid de boodschap ook tot zichzelf laten doordringen? Want die overheid is tegenwoordig niet alleen onderdeel van de óplossing van het veiligheidsvraagstuk, maar steeds meer ook onderdeel van het probleem.
De veiligheidsbeleving van het publiek wordt inmiddels immers sterker bedreigd door de toon van het politiek-bestuurlijk veiligheidsdebat dan door de criminaliteit zelf. New Public Management ontdeed elke interactie tussen overheidsinstanties en publiek van de menselijke maat, terwijl die maat nou juist doorslaggevend is voor de bereidheid om regels na te leven. En net als in de bancaire sector sloop óók in de overheid een manier van denken binnen die vooral gericht is op de korte termijn en op ‘het doel heiligt de middelen’. Waarmee de kernwaarden van de rechtsstaat steeds gemakkelijker opzij worden gezet enn waardoor het steeds minder vanzelfsprekend is dat de veiligheidszorg zelf ook de waarden belichaamt die het zegt te willen beschermen.
Zo is steeds vaker te zichtbaar dat opspoorders en vervolgers het zelf óók niet zo nauw nemen met de wet. Terwijl hun toezichthouders vervolgens nalaten hen te corrigeren. Recent lapten bijvoorbeeld twee politiekorpsen de wettelijke regels rond het bewaren van ANPR-gegevens aan de politiële laars. Je zou verwachten dat de ministers van BZK en Justitie hen daarover wel even de oren zouden wassen. Het rechtssysteem wordt immers knap ongeloofwaardig als juist de hoeders van de wet die wet terzijde leggen. Maar niets van dat al. Want de ministers wisten niet hoe snel zij moesten aankondigen dat zij de regels omtrent de bewaarplicht rap zouden verruimen. Een fraai staaltje bestuurlijk witwassen. Want het moet ons doen geloven dat het niet het gedrag was van de politie dat niet door de beugel kon, maar dat het de regel was die niet klopt. Daarbij verhullend dat het hierbij om twee volstrekt verschillende zaken gaat, die dus ook om twee aparte reacties vragen.
Dat bestuurlijk witwassen lijkt overigens een gewoonte te worden. Kort ervoor was immers ook een rel ontstaan over de beloning van de politietop. Het in politiekringen veel gepropageerde dienend leiderschap (b)leek voor sommige politieleiders vooral verdienend leiderschap te zijn geworden. Het basissalaris werd daarbij langs de meest creatieve wegen opgeplust. Volgens goed bestuurlijk gebruik werd besloten tot nader onderzoek. Waren de extra verdiensten rechtmatig en, trouwens, verdienden die arme drommels eigenlijk ook niet te weinig? Daarmee werd het punt waar de échte angel zat – waren de extra regelingen niet zozeer rechtmatig, maar vooral ook moreel verdedigbaar? – wederom behendig onder het bestuurlijk karpet gemoffeld.
Het is allang bekend dat de waarden die de overheid zelf uitdraagt een stevig effect hebben op de bereidheid van het burgers om normconform gedrag te vertonen. Net zoals ook allang gebleken is dat het niet zozeer goed voorbeeld is wat doet volgen, maar slecht voorbeeld. Uit de Broken Windows-hypothese weten we dat wie de fysieke omgeving laat verloederen kan wachten op meer ongewenst gedrag. Ik vrees dat de Broken Values-hypothese net zo valide is. Laat je waarden dus niet verloederen, beste overheid. En ja, dan heb je meer veiligheid écht zelf in de hand.
Deze column verscheen eerder in Crimelink Magazine (voorjaar 2010)
