“Dit plaatje laat nog maar een kleine selectie zien van de voorschriften, normen en richtlijnen waaraan ik me bij de inrichting van de openbare ruimte te houden heb”, zo vertelde een gemeenteambtenaar me onlangs in een sessie met zijn gemeenteraad. “Er is bijna niet meer te handelen zonder in strijd te komen met een regel of richtlijn. Als professional zit ik daarmee klem, maar uiteindelijk is vooral de burger dupe, want de kwaliteit van de buitenruimte komt zo domweg onder druk”.
De sessie was georganiseerd naar aanleiding van een dodelijk ongeval tegen een gemeentelijk paaltje. Een paaltje dat geplaatst was conform het leidende handboek X, maar in strijd met Handboek Y (en het gezonde verstand). “Elke richtlijn of norm is op zichzelf wel te begrijpen, maar bij elkaar beginnen we een onhanteerbaar web van regels te spannen waardoor ieder handelen riskant wordt en het gezond verstand al helemaal geen kans meer heeft”, zo benadrukte de ambtenaar me.
De discussie leek erg op die van een paar dagen ervoor, op het jaarcongres van Brandweer Nederland. Daar schetste een bevelvoerder van de brandweer in een indrukwekkend betoog wat hij bij een recente brand op een spooremplacement volgens de protocollen had moeten doen (‘wegwezen’) en wat hij op basis van zijn brandweerinstinct met succes en grote moed gedaan had (‘blussen en een ramp voorkomen’). Met pijn in zijn hart constateerde hij dat de voortschrijdende protocollisering de ruimte voor de brandweerprofessional steeds verder verkleint, maar dat de kwaliteit van het werk daar lang niet altijd mee gediend is. Voor een muisstille zaal pleitte hij voor meer intelligente ongehoorzaamheid, juist om de kwaliteit van het brandweerwerk op een hoger plan te brengen. Zijn pleidooi vond een warm onthaal en veel herkenning.
Onder politici en bestuurders is het hip om te pleiten voor ‘meer ruimte voor de professional’. Het wordt alleen een stuk lastiger wanneer zij daaraan concrete consequenties moeten verbinden. Ik heb dan altijd de situatie op het water een wenkend perspectief gevonden. Want daar is de plicht tot intelligente ongehoorzaamheid bij wet vastgelegd. Het principe van goed zeemanschap vraagt expliciet aan de stuurman van een schip om van de regels af te wijken als daarmee (bijvoorbeeld) een aanvaring kan worden voorkomen. Hier wordt het professionele inzicht de ruimte gegeven, vanuit de wetenschap dat regels tekort kunnen (en zullen…) schieten. En met de dure plicht voor die professional om precies dat te zijn wat de naam suggereert: professioneel, werkend volgens de beste inzichten waarover de beroepsgroep op dat moment beschikt.
Hoe complexer de samenleving wordt en hoe dichter het web van regels is dat wordt gesponnen om ons de schijn van voorspelbaarheid en sturing te bieden, hoe groter het belang van het formeel regelen van ruimte voor goed zeemanschap ook op allerlei andere domeinen wordt. Niet het minst op het domein van openbare orde en veiligheid. Voor politiemensen, brandweermensen, andere hulpverleners. Niet overtuigd? Bekijk dan onderstaand filmpje eens, waar te zien is dat hulpverleners precies hun protocollen volgen, zonder daar intelligent ongehoorzaam aan te zijn. Een kleine waarschuwing: de beelden kunnen door hulpverleners die hun vak serieus nemen als schokkend worden ervaren…..
